آموزش جملات شرطی

جملات شرطی یکی از مهم‌ترین مفاهیم در برنامه‌نویسی هستند که به ما این امکان را می‌دهند تا بر اساس شرایط خاص، تصمیم‌گیری‌هایی در برنامه انجام دهیم. در پایتون، این امکان با استفاده از دستورات if، elif و else فراهم شده است. در این مقاله، به شرح کامل این جملات شرطی می‌پردازیم و مثال‌هایی کاربردی برای استفاده از آن‌ها خواهیم آورد.

1. ساختار پایه جمله شرطی

در پایتون، برای ایجاد جملات شرطی از دستور if استفاده می‌شود. ساختار کلی یک جمله شرطی به این صورت است:

if condition:
    # code to execute if condition is True

در اینجا condition یک عبارت منطقی است که بررسی می‌شود. اگر این عبارت درست (True) باشد، کد داخل بلاک اجرا می‌شود. در غیر این صورت، اجرای کد ادامه پیدا می‌کند و بلاک شرطی نادیده گرفته می‌شود.

مثال:

x = 10

if x > 5:
    print("x بزرگتر از 5 است")

در این مثال، چون x برابر با 10 است و شرط x > 5 برقرار است، پیام "x بزرگتر از 5 است" چاپ خواهد شد.

2. استفاده از else

گاهی اوقات نیاز داریم که در صورت نادرست بودن شرط، عمل دیگری انجام دهیم. برای این کار می‌توانیم از دستور else استفاده کنیم. ساختار آن به این صورت است:

if condition:
    # code if condition is True
else:
    # code if condition is False

مثال:

x = 3

if x > 5:
    print("x بزرگتر از 5 است")
else:
    print("x کمتر یا مساوی 5 است")

در اینجا چون x برابر با 3 است و شرط x > 5 نادرست است، برنامه وارد بخش else می‌شود و پیام "x کمتر یا مساوی 5 است" چاپ می‌شود.

3. استفاده از elif

اگر بخواهیم چندین شرط را به صورت متوالی بررسی کنیم، می‌توانیم از دستور elif (مخفف "else if") استفاده کنیم. دستور elif به این صورت عمل می‌کند که بعد از بررسی شرط اول، اگر آن شرط درست نباشد، شرط‌های بعدی را بررسی می‌کند.

ساختار کلی آن به این صورت است:

if condition1:
    # code if condition1 is True
elif condition2:
    # code if condition2 is True
else:
    # code if both conditions are False

مثال:

x = 7

if x > 10:
    print("x بزرگتر از 10 است")
elif x > 5:
    print("x بزرگتر از 5 ولی کمتر یا مساوی 10 است")
else:
    print("x کمتر یا مساوی 5 است")

در اینجا چون x برابر با 7 است و شرط اول (x > 10) نادرست است، برنامه به شرط دوم (x > 5) می‌رود و پیام "x بزرگتر از 5 ولی کمتر یا مساوی 10 است" چاپ می‌شود.

4. استفاده از عملگرهای منطقی در جملات شرطی

در پایتون می‌توان از عملگرهای منطقی مانند and، or و not برای ترکیب چند شرط استفاده کرد. این امکان به ما می‌دهد که چندین شرط را در یک جمله شرطی بررسی کنیم.

مثال 1: استفاده از and

عملگر and به این معناست که همه شرایط باید درست باشند تا کد داخل بلاک اجرا شود.

x = 8
y = 5

if x > 5 and y < 10:
    print("هر دو شرط برقرار هستند")

در اینجا، چون هر دو شرط x > 5 و y < 10 برقرار است، پیام "هر دو شرط برقرار هستند" چاپ می‌شود.

مثال 2: استفاده از or

عملگر or به این معناست که اگر یکی از شرایط درست باشد، کد داخل بلاک اجرا می‌شود.

x = 8
y = 12

if x > 5 or y < 10:
    print("یکی از شروط برقرار است")

در اینجا چون شرط اول x > 5 برقرار است، پیام "یکی از شروط برقرار است" چاپ می‌شود.

مثال 3: استفاده از not

عملگر not برای معکوس کردن یک شرط استفاده می‌شود. اگر شرط نادرست باشد، پس از اعمال not، آن شرط درست خواهد شد.

x = 3

if not x > 5:
    print("x کمتر از 5 است")

در اینجا چون شرط x > 5 نادرست است و از not استفاده کرده‌ایم، پیام "x کمتر از 5 است" چاپ می‌شود.

5. استفاده از جملات شرطی در حلقه‌ها

جملات شرطی معمولاً در ترکیب با حلقه‌ها استفاده می‌شوند تا در هر تکرار حلقه، شرایط خاصی بررسی شود. این کار به برنامه‌نویس این امکان را می‌دهد که تصمیم‌گیری‌های پیچیده‌تری در داخل حلقه‌ها انجام دهد.

مثال:

for i in range(1, 6):
    if i % 2 == 0:
        print(f"{i} عددی زوج است")
    else:
        print(f"{i} عددی فرد است")

در اینجا، برای هر عدد از 1 تا 5 بررسی می‌شود که آیا آن عدد زوج است یا فرد و پیام مناسب چاپ می‌شود.

نتیجه‌گیری

جملات شرطی در پایتون ابزاری بسیار مهم برای انجام تصمیم‌گیری در برنامه‌ها هستند. با استفاده از دستورات if، elif و else می‌توانیم برنامه‌های پیچیده‌تری بنویسیم که بر اساس شرایط خاص، عملیات مختلفی انجام دهند. همچنین با استفاده از عملگرهای منطقی مانند and، or و not می‌توانیم چندین شرط را به هم متصل کرده و برنامه‌های بسیار انعطاف‌پذیری بسازیم.